سندرم رودهی تحریکپذیر معمولاً با حذف سایر اختلالات گوارشی که میتواند باعث علایم مشابه شود، تشخیص داده میشود. برای تعیین مدت زمان و شدت علایم، یک تاریخچه کامل و فیزیکی از بیمار گرفته میشود. برای تشخیص بیماری، مدت علایم باید حداقل شش ماه بوده و حداقل سه بار در ماه اتفاق افتاده باشد. یک پزشک ممکن است آزمایشهایی از جمله آزمایش خون، آزمایش مدفوع، اشعه ایکس یا سی تی اسکن را درخواست و انجام دهد. یافتههای خاصی در مورد این آزمایشها وجود ندارد که بتواند تشخیص IBS را تأیید کند. با این وجود، با انجام این موارد میتوان سایر مشکلات را رد کرد. یک پزشک همچنین ممکن است بیمار را نزد یک متخصص گوارش بفرستد. بسته به علایم، آندوسکوپی بالایی و یا کولونوسکوپی ممکن است درخواست و انجام شود. پزشک براساس بررسی سابقه و علایم پزشکی و معاینهی فیزیکی بیمار سندرم رودهی تحریک پذیر (IBS) را تشخیص میدهد. بهتر است پیش از مراجعه به پزشک علایم بیماری و مدت زمان بروز آن، اطلاعات شخصی کلیدی از جمله تغییرات اخیر و یا عوامل استرس در زندگی را به دقت یادداشت نموده تا راحتتر به سؤالات پزشک پاسخ دهید. این عوامل میتوانند نقش مهمی در فراوانی و شدت علایم IBS داشته باشند. همچنین لیستی از اطلاعات پزشکی کلیدی از جمله ابتلا به سایر بیماریها و نام داروهای مصرفی، ویتامین یا مکملها و در صورت ارزیابی قبلی مدارک پزشکی مربوط به این آزمایشات را تهیه نموده تا در اختیار پزشک معالج قرار دهید. داشتن همراهی که در جریان مشکلات شما باشد، برای مراجعه به پزشک میتواند مفید باشد تا هر آنچه فراموش نمودید، یادآوری نماید. تهیهی لیستی از سؤالات لازم از پزشک میتواند به آرامش شما و آشنایی با بیماری احتمالی کمک کند. برخی از این سؤالات اساسی عبارتاند از:- آیا من به سندرم رودهی تحریکپذیر مبتلا هستم؟
- سندرم رودهی تحریکپذیر چه شرایط و علایم دیگری ممکن است داشته باشد؟
- آیا علت دیگری برای اختلال من وجود دارد؟
- چه آزمایشهای تشخیصیای نیاز دارم؟
- شما چه توصیهای برای من دارید؟
- آیا عوارض جانبی مرتبط با این درمان وجود دارد؟
- آیا شما فکر میکنید که عامل رژیم غذایی در علایم من نقش دارد؟
- چه تغییراتی در رژیم غذایی به احتمال زیاد علایم من را کاهش میدهد؟
- آیا باید رژیم خاصی را دنبال کنم؟
- آیا تغییراتی در سبک زندگی وجود دارد که بتواند به کاهش یا مدیریت علایم من کمک کند؟
- آیا شما توصیه میکنید که من با یک مشاور صحبت کنم؟
- آیا وضعیت من مزمن است؟
- چقدر انتظار دارید وضعیت من با درمان و مراقبت از خود بهبود یابد؟
برای تشخیص IBS، پزشک ابتدا یک شرح حال کامل از سابقهی پزشکی بیمار تهیه کرده و سپس معاینهی فیزیکی لازم را انجام میدهد. سابقهی پزشکی شامل سؤالاتی در زمینهی علایم بیمار، سابقهی خانوادگی اختلالات گوارشی (GI)، عفونتهای اخیر، داروهای مصرفی و رویدادهای روانی مرتبط با شروع نشانههای بیماری میشود. در واقع پزشک یک الگوی مشخص در علایم بیمار را دنبال خواهد کرد. پزشک ممکن است به سرعت و به درستی IBS را تشخیص دهد. در سندرم رودهی تحریکپذیر درد یا ناراحتی شکم فرد باید دارای دو یا سه ویژگی زیر باشد:
- درد یا ناراحتی بعد از یک حرکت رودهای و اجابت مزاج بهبود یابد؛
- فرد متوجه تغییراتی در نحوهی حرکت رودهای خود شود؛
- تغییراتی در قوام مدفوع مشاهده شود؛
بنابراین ممکن است پزشک چندین سؤال بپرسد. آمادگی برای پاسخ دادن دقیق به آنها به جلوگیری از اتلاف وقت و تشخیص بهتر پزشک کمک میکند. این سؤالات عبارتاند از:
- نشانههای شما چیست؟
- چه مدت از بروز اولین علایم میگذارد؟
- آیا علایم شما میآیند یا میروند یا دائمی هستند؟
- آیا متوجه تأثیر مصرف مواد غذایی خاص، استرس یا ـ در زنان ـ دورهی قاعدگی بر روی علایم شدهاید؟
- آیا وزن خود را بدون تلاش و ناگهانی کم کردهاید؟
- آیا در مدفوع خود خون مشاهده کردهاید؟
- علایم و نشانههایی چون استفراغ داشتهاید؟
- علایم و نشانههایی چون تب داشتهاید؟
- آیا به تازگی استرس قابل توجهی را تجربه کردهاید، مشکلات عاطفی یا غم از دست دادن فردی؟
- رژیم معمولی روزانهی شما چیست؟
- آیا تا به حال سابقهی آلرژی غذایی یا عدم تحمل لاکتوز داشتهاید؟
- آیا سابقهی ابتلا به بیماری دیگری دارید؟
- چه داروهایی مصرف میکنید، از جمله داروهای تجویزی و بدون نسخه، ویتامینها، گیاهی و مکملها؟
- آیا سابقهی خانوادگی اختلالات روده یا سرطان کولون دارید؟
- چقدر می توان گفت که علایم شما بر کیفیت زندگی شما تأثیر میگذارد، از جمله روابط شخصی و توانایی شما در عملکرد مدرسه یا کار؟
بنابراین در زمان انتظار برای فرارسیدن ویزیت پزشک، با اعضای خانواده خود و بستگان ابتلا به بیماری التهابی روده یا سرطان کولون را کنترل کنید.
سپس در طول معاینه فیزیکی، پزشک معمولاً چکاپی برای بررسی نفخ شکم با استفاده از stethoscope انجام داده و به صداهای داخل شکم گوش میدهد و با فشار دست بر روی شکم حساسیت یا احساس درد بیمار را کنترل میکند. در اغلب موارد، پزشکان نیازی به انجام آزمایش برای تشخیص IBS ندارند. اما ممکن است یک آزمایش خون برای بررسی شرایط یا مشکلات دیگر انجام شود. در این موارد معمولاً یک دورهی درمانی بدون انجام آزمایش بیشتر ارائه خواهد شد. در مواردی نیز ممکن است پزشک آزمایشهای بیشتری را بر اساس نتایج آزمایش خون و صلاح دید خود انجام دهد. شروع علایم جدید بعد از ۵۰ سالگی، تهوع یا استفراغ مکرر، درد شکمی شبانه و مخل خواب، اسهال دائمی یا مخل خواب، سابقهی خانوادگی بیماری سلیاک، سرطان روده بزرگ یا بیماریهای التهابی روده، تب، کم خونی، خونریزی از رکتوم و کاهش وزن پزشک را به انجام سایر آزمایشها سوق میدهد. در ادامه به سایر آزمایشهای مورد نیاز در تشخیص سندرم رودهی تحریکپذیر میپردازیم.
- آزمایش مدفوع: آزمایش مدفوع، تجزیه و تحلیل نمونهی مدفوع است. آزمایشگاه یک ظرف برای گرفتن و نگهداری نمونه مدفوع به بیمار میدهد. سپس نمونهی مدفوع تهیه شده و برای تجزیه و تحلیل، بررسی خون یا انگل تحویل آزمایشگاه داده میشود.
- سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر: سیگموئیدوسکوپی انعطافپذیر، روشی است که در آن با استفاده از یک لوله انعطافپذیر و باریک مجهز به دوربین و چراغ در یک طرف، داخل رکتوم و پایین رودهی بزرگ را از طریق مانیتور متصل به دوربین مشاهده میکنند. این روش میتواند نشانههایی از مشکلات موجود در دستگاه گوارش پایینی را نشان دهد. در طی این روش پزشک حتی میتواند بیوپسی انجام دهد و از قسمتهای مشکوک نمونه تهیه کند که البته دردناک نبوده و بیمار متوجه آن نخواهد شد.
- کولونوسکوپی: کولونوسکوپی، روشی است که در آن با استفاده از یک لولهی طولانی، انعطافپذیر و باریک مجهز به دوربین و نور از یک طرف، داخل رکتوم و رودهی بزرگ و دستگاه گوارش تحتانی را از طریق مانیتور متصل به دوربین مشاهده و بررسی میکنند. در این روش نیز امکان تهیه بیوپسی با کمک ابزار چنگکی وجود دارد. کولونوسکوپی میتواند بافت، زخم، پولیپ و سرطان تحریک شده یا متورم را تشخیص دهد. یک متخصص آموزش دیده باید این کار را انجام دهد. کولونوسکوپی در برخی موارد، به خصوص سن بالاتر از ۵۰ سال یا وجود علایم دیگری از یک وضعیت بالقوه جدیتر توصیه میشود.
- توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن: سی تی اسکن تصاویری با اشعه ایکسهای مقطعی از اندامهای داخلی تولید میکند. سی تی اسکن شکم و لگن میتواند به پزشک برای رد سایر علل و بیماریهای ممکن به خصوص حین وجود علایم درد شکمی کمک کند.
- باریم انما: در روشی به نام Barium Enema از اشعه ایکس برای مشاهدهی رودهی بزرگ استفاده میشود. در این روش از بیمار خواسته میشود تا بر روی یک میز دراز بکشد. سپس پزشک یک لولهی انعطاف پذیر را درون مقعد او قرار میدهد. پزشک از طریق این لوله رودهی بزرگ بیمار را با باریم پر میکند. سپس از رودهی پر شده از باریم تصاویری با اشعه ایکس گرفته میشود. باریم در تصاویر اشعه ایکس به وضوح دیده شده و شکل روده را مشخص میکند.
- تست تحمل لاکتوز: لاکتاز آنزیمی است که برای هضم قند موجود در محصولات لبنی لازم است. اگر این آنزیم در بدن تولید نشود، ممکن است مشکلات مشابهی با سندرم رودهی تحریک پذیر از جمله درد شکم، گاز و اسهال در فرد ایجاد شود. برای پیدا کردن علت بروز علایم پزشک ممکن است از تست نفس استفاده کند یا از فرد بخواهد تا چندین هفته رژیم حذف شیر و محصولات لبنی داشته باشد. در آزمایش تنفس شرایطی چون رشد بیش از حد باکتری که منجر به التهاب، ناراحتی شکمی و اسهال میشود را بررسی میکنند. این مورد بیشتر در میان افرادی که سابقهی عمل جراحی روده داشتهاند یا مبتلا به دیابت یا بیماریهای دیگری هستند که هضم را تسریع میکنند، شایعتر است.
- آزمایش خون بیماری سلیاک: حساسیت به پروتئین گندم و جو ممکن است نشانهها و علایمی مانند سندرم رودهی تحریکپذیر ایجاد کنند. آزمایشهای خون مخصوص بیماری سلیاک میتواند این اختلال را کنار بگذارد. اگر پزشک به بیماری سلیاک مشکوک باشد، ممکن است آندوسکوپی بالایی یا بیوپسی رودهی کوچک درخواست کند.